Bưu nhãn và niềm đam mê dấu bưu chính
 

Trong hơn một thế kỷ kể từ ngày con tem đầu tiên trên thế giới được phát hành, giới bưu chính quốc tế luôn có những phát minh, sáng kiến nhằm thỏa mãn thú sưu tầm của người chơi tem và nhằm thu một khoản kinh phí không nhỏ cho ngành bưu chính sở tại. Ngoài những con tem chất liệu quý như tem đúc bằng vàng thỏi, bạc thỏi, kim loại, người ta làm còn phát hành tem 3D, và cả tem có đính ‘hạt thóc’ như một tác giả khác của Viet Stamp đã đăng bài.

Tuy nhiên giới bưu chính quốc tế không dừng lại, sáng kiến và phát minh vẫn luôn là mục tiêu hàng đầu nhằm cải thiện dịch vụ bưu chính và cũng không ngoài những mục tiêu căn bản đã nói ở trên. Một trong những vật phẩm bưu chính mới mà tôi muốn đề cập ở đây là bưu nhãn (postage label).

Trong thập kỷ 1970 đã xuất hiện những bưu nhãn ở CHDC Đức. Người gửi thư mua ở máy bán tự động một bưu nhãn theo giá quy định. Bưu nhãn gồm hai phần, một phần dùng để dán lên bì thư và một phần như là hóa đơn (hay ‘cuống phiếu’). (Nếu ai còn giữ bưu nhãn loại này chưa gửi - bưu nhãn sống - nó chỉ có gía trị khi cả hai phần dính liền với nhau).

Đến đầu năm 1981, CHLB Đức chính thức phát hành bưu nhãn và sử dụng rộng rãi như một sản phẩm bưu chính mới hiện đại, đáp ứng được yếu tố tiết kiệm thời gian của người gửi thư và bưu kiện, tiết kiệm thời gian phân loại và phân phát thư, bưu kiện của ngành bưu chính. Và như thế, những phát minh này quả đã mang lại hiệu quả kinh tế không nhỏ: Vợ đi gửi thư thì sớm được về với chồng con; anh chàng phân loại thư ở một trung tâm cách xa thành phố cũng dư được chút thời gian về sớm với người yêu; bác đưa thư già cũng không sợ bị dọa sa thải vì lý do mắt mũi kèm nhèm nhìn không ra lại đưa thư hạng hai đến trước và ngược lại.




Bưu nhãn đã có thể đi vào hiện thực là dựa trên cơ sở phát triển của ngành công nghệ thông tin. Trong các trung tâm bưu điện người ta chỉ cần đặt một hệ thống máy tính chuyên ngành; các yếu tố như thư/bưu kiện, trọng lượng, nơi đến, loại hình chuyển phát,… sẽ quyết định giá gửi, bởi… máy tính. Lúc đó, số tiền sẽ được in trên một tờ nhãn theo quy cách (của từng quốc gia) và nhân viên bưu điện sẽ xé ra dán lên thư, bưu kiện.

Sau một thời gian, một loạt các quốc gia tiên tiến như Hoa Kỳ, Úc, New Zealand, Tây Ban Nha,… cũng nhanh chóng đưa việc sử dụng bưu nhãn vào hiện thực. Nước Anh cổ kính thì vẫn vốn bảo thủ và đưa vào chương trình hành động của thiên niên kỷ sau, có nghĩa là đến năm 2002 mới thực hiện. Cũng có thể ở quốc gia này họ e rằng, để các bác đưa thư già về hưu thì phải trả lương hưu còn nhiều hơn khi họ đi làm nên chưa thực hiện ngay?

Tuy nhiên, còn một nhóm người mà tác giả cho rằng họ cũng bảo thủ không kém, thậm chí có phần hơn. Đó là những nhà sưu tầm tem. Lúc đầu, nhiều người không cho là những bưu nhãn này là một sản phẩm bưu chính như những con tem. Họ có lý của họ bởi vì những bưu nhãn này chẳng có gì giá trị thuộc về thẩm mỹ, nghệ thuật, ngoài việc đề giá tiền như một tờ nhãn giấy bình thường. Hơn thế nữa, khi gửi chúng không cần dấu bưu điện vì ngoài nhân viên bưu điện ra thì ai dám có loại không dấu mà dám sử dụng lại; cũng vậy, nhân viên bưu điện thì lại càng không dám tuồn ra ngoài để tư túi vì bưu nhãn có mã số, người ta truy ra và biết ngay nó từ đâu ra. Và kết quả là, mấy nhà STT bảo thủ càng trở nên phẫn uất, nhất là mấy bác sưu tầm dấu bưu chính. Thế giới này đảo điên rồi! Ai đời tem thư gì mà chẳng hề có dấu má gì ráo. Những nhà STT truy đuổi theo giá trị đồ cổ thì càng bất mãn: một trăm năm sau, những bưu nhãn của mình liệu có được hậu thế công nhận hay không, và liệu hậu thế có cho rằng đồ này đã hàng trăm năm tuổi không.

Dù gì chăng nữa, ngành bưu chính thế giới vẫn không ngừng cải tiến và phát minh. Đã có người tự hỏi, liệu một trăm năm nữa, ngành bưu chính thế giới sẽ ra những sản phầm gì nữa đây? Liệu những con tem có bị buộc kết thúc sứ mạng lịch sử của mình? Liệu con người có quay trở lại thời kỳ không cần dùng tem nữa hay không?

Anh Bozoo cho em hỏi: bưu nhãn có phải như tem máy ở Việt Nam không?

Đúng rồi anh Poetry ạ. Có nhiều loại khác nhau lắm, vì thời gian có hạn nên mới chỉ post được như vậy. Cứ hễ có giá tiền là được coi bưu nhãn, nhưng không phải loại in giá sẵn lên phong bì như ở một số quốc gia Tây phương, mà là in tiền lên một cái nhãn rồi mới dán lên bì thư, có loại rất đơn giản chỉ có giá tiền trên 1 khung màu. Tôi cũng sẽ đưa thêm hình lên sau (của Anh quốc). Anh DamManh cũng mới đưa tôi hình nhưng chưa dám sử dụng vì chưa hỏi ý kiến. Anh em, bạn tem khác cũng xin đưa thêm của VN và của các quốc gia lên cho phong phú nhé! Xin cảm ơn.

cám ơn anh TG về một chủ đề mà Dammanh thắc mắc từ lâu trong quá trình thu thập các bì thực gửi!sẽ post lên góp vui với d/d các tem máy dammanh có!

Xin tham khảo thêm những bưu nhãn của Anh quốc, từ năm 2002-2009 (chỉ có màu đen trắng), qua những liên kết sau:
http://www.norphil.co.uk/articles/horizon/labels.htm

và từ 2009 đến nay (có hình tượng Nữ hoàng trên nền nhũ vàng, thiết kế bởi Machin):
http://www.norphil.co.uk/articles/ho...hin_labels.htm

Thêm một vài bưu nhãn của BoZoo:

Góp vui với bác BoZoo,một vài bì thư có dán bưu nhãn

Góp vui với Bozoo và các anh chị trong Diễn Ðàn một hai vật phẩm bưu chính liên hệ.

Bưu nhãn (tên tiếng Anh postage label mà Bozoo dịch, hay meter của Bưu Ðiện Hoa Kỳ) mà ta quen gọi là tem máy đã có nhiều hình thức khác nhau chẳng qua là phản ánh sự tiến bộ qua thời gian nhằm mỹ thuật hơn, hấp dẫn hơn, và tiện lơi hơn. Chính vì thế, những vật phẩm này rất đáng sưu tầm, tuy quyết định sưu tầm cái gì là quyết định hoàn toàn cá nhân của mỗi người.

Chia sẻ với mọi người một tem máy đẹp của Bưu Ðiện Anh quốc. Tôi vẫn thích gọi loại vật phẩm này là tem máy vì danh từ này cực tả được bản chất của vật phẩm tuy tên gọi có một chút "bình dân."



Ngoài ra, tem máy của Bưu Ðiện Việt Nam dưới đây cũng rất đáng sưu tầm. So sánh hai dấu tem máy và dấu dịch vụ Par Avion trên hai phong bì nảy, ta thấy phong bì dưới là đúng theo thể thức Bưu Ðiện: tem máy và dấu dịch vụ phải ở hai nơi trên phong bì. Nhưng phong bì trên thì dấu dịch vụ lại đóng ngay vào chỗ trống của tem máy, làm như cả hai là một thể hoàn chỉnh. Thành ra nó lạ và hiếm!

Cho đến hiện tại BoZoo vẫn chưa thấy các catalogue quốc tế như Scott, SG, Y&T,... đưa các loại tem máy này vào catalogue. Có thể BoZoo chưa biết đến. Nhưng BoZoo thoáng nghĩ chắc không thể làm được điều đó, mà nếu có các catalogues quốc tế chắc cũng chỉ đưa điển hình những qui định tiêu chuẩn thôi, như trong bộ FDC của CHLB Đức vậy?

Còn điều nữa, BoZoo thấy lạ và cũng muốn tìm hiểu (mặc dù có thể câu hỏi chưa hợp lý để ở tiểu mục này) là tại sao có hai con dấu khác nhau tại Hòn ngọc Viễn Đông (như trong 2 bì thư của GS Trần Anh Tuấn) và nhiều bì thư khác? Có cả dấu đề Sài Gòn và dấu TP Hồ Chí Minh cùng tồn tại song hành? Vấn đề này được giải thích như thế nào hợp lý nhất? Dấu nào bưu điện sử dụng phổ biến hơn? BoZoo chân thành cảm ơn.