Trong ấn phẩm Viet Stamp sô 3 vừa rồi, tôi có tham gia một bài ngắn về tem in đè, đại ý muốn đưa những con tem này vào dòng chảy chung của tem VNDCCH. Đây là một ý tưởng lúc đầu tôi cứ tưởng là mới, sau qua bác Đàm Mạnh mới biết cụ Đàm Trung Thiện từng ủng hộ việc này. Trong bài viết, tôi cũng lược đưa một số thông tin trích từ tác phẩm nổi tiếng của Jacques Desroussaux về tem Đông dương in đè.
Chỉ trong vài trang sách, Desroussaux tóm tắt toàn bộ ngày và số lượng tem phát hành. Nhìn lại tài liệu của VN ta đến nay thấy quả sơ lược, do đó tài liệu của Desroussaux có lẽ là thông tin duy nhất được chúng ta biết đến. Tuy Desroussaux có mặt ở Đông dương thời kỳ 1945-1946, nhưng thông tin của ông chưa chắc đã chính xác. Vì vậy trong bài viết, tôi cho rằng cần tìm thêm nguồn tin độc lập khác, tốt nhất là nguồn chính thức, để xác minh trước khi có thể đi tới bất cứ kết luận nào.
Tuy nhiên trong khi chờ đợi, nên chăng chúng ta thử suy nghĩ thêm trên cơ sở thông tin có được đến nay?
1. Việc xếp thứ tự tem theo mẫu tự in đè của Công ty Tem thật khó phản bác, vì dù tem in hình gì, cái để phân biệt chúng với tem Đông dương chỉ là mẫu tự in đè. Nhưng điều tôi muốn trao đổi với các bạn là: dù mẫu tự in đè khác nhau (13 bộ theo CTT), nhưng nội dung của chúng về cơ bản có gì khác nhau đâu, chỉ quanh đi quẩn lại chữ "VNDCCH | ĐLTDHP | Bưu chính", dương nhiên không kể một số tem có phụ thu. Vậy chúng ta có nên coi mẫu tự là tiêu chí quan trọng nhất không? Theo tôi là KHÔNG! Ngoài nội dung chữ in đè đơn điệu, còn có một lý do nữa là việc in đè chữ gì (không kể phụ thu) không phụ thuộc vào các sự kiện chính trị, cũng không phụ thuộc vào ngày ra sắc lệnh (dù in đè theo sắc lệnh ra cùng ngày, chữ in vấn có thể khác nhau). Tôi có cảm giác mẫu tự in đè tùy thuộc nhiều hơn, một cách nực cười, vào kích cỡ con tem và... tùy hứng của người ra sắc lệnh!? Hy vọng là tôi sai.
2. Các catalogues nước ngoài về cơ bản đều phân biệt tem bưu chính thuần túy và tem có phụ thu. Tuy vậy họ vẫn xếp bộ tem HCT gồm 5 mẫu phát hành 1946 vào một bộ chung, dù trong đó có 02 tem "phụ thu cứu quốc". VN ta cũng vậy, không phân biệt 2 loại tem này. Vậy có lẽ ta nên xếp tem in đè theo cách của VN lâu nay, đó là không phân biệt tem có phụ thu hay không (?).
3. Tem không phát hành đương nhiên phải xếp vào một loại riêng. Nếu chúng ta gộp tem in đè vào tem VNDCCH nói chung, những con tem không phát hành này phải đưa vào cùng nhóm với những con tem như thiên lý mã...
4. Tiêu chí nào là quan trọng nhất? Theo tôi có lẽ nên xếp theo thứ tự như sau:
Thứ nhất, ngày phát hành - in đè trước thì được xếp trước.
Thứ hai, bộ tem. Nếu theo cách lâu nay của CTT, các con tem trong cùng một bộ có thể có ngày phát hành khác nhau. Do đó tôi cho rằng nếu đều là tem bưu chính thì tem có hình vẽ như nhau (vón thuộc một bộ trong dòng tem Đông dương) thì nên xếp chung vào một bộ. Cách này thuận tiện cho người sưu tập tem, dù không được "khoa học" lắm. Tem "Tuổi trẻ và thể thao" 10c phát hành ngày 14-10-1946, rất lâu sau tem "Tuổi trẻ và thể thao" 50c (05-12-1945), tuy nhiên chia thành 2 bộ khác nhau thì thật... khó hiểu!
Thứ ba, chữ in đè. Theo tôi đây cũng là một tiêu chí, nhưng là thứ yếu, chỉ nên xem đến khi xếp theo hai tiêu chí trên vẫn thấy chưa ổn. Như đối với 2 con tem "Tuổi trẻ và thể thao" trên, mẫu tự in đè hệt nhau nên ta có thể... yên tâm đưa chúng vào một bộ!
Thứ tư, mệnh giá. Trong cùng một bộ tem, tem có mệnh giá nhỏ hơn sẽ được xếp trước, dù trên thực tế phát hành sau. Lại trở lại 2 con tem "Tuổi trẻ và thể thao" trên, tôi nghĩ tem 10c nên được xếp trước, dù phát hành sau. Trường hợp mệnh giá cũng bằng nhau, thôi thì tùy trường hợp cụ thể. Như tem Nam Phương và Bảo Đại mệnh giá cũ 6c, đều in đè đổi giá và phụ thu 30 xu + 3 đồng, thì có lẽ cứ nên xếp vợ lên trước chồng (ladies first, hơn nữa đối với tem Đông dương trong các cat nước ngoài, tem Nam Phương luôn được xếp trước)!
Vài suy nghĩ nông cạn, mong được các bạn đóng góp ý kiến. Sau khi thống nhất, tôi sẵn lòng thử xếp lại tem in đè theo cách trên... xem sao.
|