[Poetry]

Lương Văn Chánh - người mở đất Phú Yên

Lương Văn Chánh sinh vào khoảng thập niên 40 của thế kỉ 16; quê ở làng Tào Sơn, xã Ngọc Lĩnh, huyện Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa.

Lương Văn Chánh làm võ quan dưới triều Hậu Lê đến chức Thiên Vũ Vệ Đô Chỉ Huy Sứ.

Năm 1558, Lương Văn Chánh theo chúa Nguyễn Hoàng vào Thuận Hóa.

Đến năm 1578, để giữ gìn sự yên ổn vùng biên trấn, Lương Văn Chánh đem quân tiến đến sông Đà Diễn (Đà Rằng) đánh chiếm Hồ Thành. Nhờ chiến công đó, ông được triều đình thăng Đặc Tiến Phụ Quốc Thượng Tướng Quân. Sau đó, ông được giao trông coi huyện Tuy Viễn, trấn An Biên (nay thuộc tỉnh Bình Định).

Năm 1593, lực lượng Lê Trung Hưng tiến ra miền Bắc, Lương Văn Chánh đã ra Bắc và cùng chúa Nguyễn Hoàng lập được nhiều chiến công ở Sơn Nam và Hải Dương trong 2 năm 1593 và 1594. Năm Quang Hưng thứ 19 (1596), vua Lê Thế Tông phong cho Lương Văn Chánh làm Đặc Tiến Phụ Quốc Thượng Tướng Quân cai quản 4 vệ Thần Vũ, tước Phù Nghĩa Hầu.

Năm 1597, Lương Văn Chánh nhận lệnh của chúa Nguyễn Hoàng chiêu tập và đưa lưu dân vùng Thanh - Nghệ, Thuận Hóa và các nơi khác vào khai khẩn vùng đất từ đèo Cù Mông đến đèo Cả (Phú Yên ngày nay). Ông cùng các phụ tá đã tổ chức cho dân khai khẩn đất đai gắn liền với quy dân lập ấp, tập trung trồng cây lương thực, làm thủy lợi; đồng thời khai thác điều kiện tự nhiên thuận lợi của vùng đất châu thổ sông Cái, sông Đà Rằng, sông Bàn Thạch bởi phù sa bồi đắp, màu mỡ để khai khẩn, tổ chức sản xuất… Với tài năng, công lao của Lương Văn Chánh, cùng ý chí sức mạnh của nhân dân địa phương, những năm đầu thế kỷ 17, vùng đất trấn biên đã trở nên trù phú, xóm làng đông đúc, trải dài từ Cù Mông đến núi Đá Bia, là cơ sở để chúa Nguyễn Hoàng thành lập phủ Phú Yên với 2 huyện Đồng Xuân và Tuy Hòa vào năm 1611.

Ngày 19 tháng 9 năm Tân Hợi (1611), Lương Văn Chánh mất tại chính vùng đất mà mình đã có công khai phá, ngay ở ngôi làng do mình lập nên hồi thế kỉ 16 - làng Phụng Các, tổng Thượng Đồng Xuân nay là thôn Phụng Tường, xã Hòa Trị, huyện Phú Hòa. Ông được nhân dân địa phương an táng, suy tôn làm Thành Hoàng và lập đền thờ nhớ ơn. Nhiều đời chúa Nguyễn và vua Nguyễn đã ban sắc phong Thần cho ông.

Đền thờ và mộ danh nhân Lương Văn Chánh đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp quốc gia năm 1996. Vào ngày mùng 6 tháng 2 và ngày 19 tháng 9 âm lịch hàng năm, Phú Yên tổ chức Lễ hội Đền thờ Lương Văn Chánh với sự tham gia của đông đảo nhân dân và thu hút nhiều du khách đến tham quan tìm hiểu.

Tên tuổi của Lương Văn Chánh mãi trường tồn cùng đất và người Phú Yên.

Năm 2011, nhân dịp kỷ niệm 400 năm Phú Yên cũng là kỷ niệm 400 năm ngày mất của danh nhân Lương Văn Chánh, di tích đền thờ ông đã được giới thiệu trên tem bưu chính và phong bì ngày đầu tiên.