Năm Con trâu, tìm hiểu về ca dao, thành ngữ, tục ngữ về Trâu.

[zodiac]

Trong Ca dao còn phong phú hơn nhiều:

- Trâu ta ăn cỏ đồng ta,
Tuy rằng cỏ cụt nhưng mà cỏ thơm.

- Trâu buộc ghét trâu ăn,
Quan võ lại ghét quan văn quần dài.

- Nghé ơi ta bảo nghé này,
Nghé ăn cho béo,nghé cầy cho sâu.
Ở đời khôn khéo chi đâu,
Chẳng qua cũng chỉ hơn nhau chữ cần.

- Trâu kia kén cỏ bờ ao,
Anh kia kén vợ khi nào có con.

- Trâu, dê lúc chết tế ruồi,
Sao bằng lúc sống ngọt bùi là hơn.

- Phình phình lớn giữa lớn ra,
Mẹ ơi con chẳng ở nhà được đâu,
Ở nhà làng bắt mất trâu,
Cho nên con phải đâm đầu ra đi.
(tục xưa con gái chửa hoang phải đền trâu cho làng)

- Một trâu anh sắm đôi cầy,
Một chàng đôi thiếp có ngày oan gia,
Chàng ơi chàng bỏ em ra,
Nhẽ đâu một ổ đôi gà ấp chung.
(các bà không muốn người đắp chăn bông kẻ lạnh lùng )

Đôi lúc lại còn xót xa, bạc bẽo,chua chát thế thài nhân tình hơn:

- Công anh chăm nghé bây lâu,
Bây giờ nghé đã thành trâu ai cầy?
- Phù thủy,thày bói,lái trâu,
Nghe ba anh ấy đầu lâu không còn.


Ngoài Ca dao,tục ngữ…Trâu còn xuất hiện trong truyện xưa tích cũ hay thơ văn hiện đại.
Lục súc tranh công kể lại 6 con vật: trâu, bò,dê,lơn,gà,ngựa tượng trưng cho 6 Vị quan đầu triều tranh nhau công trạng và ai cũng cho mình đóng góp nhiều công sức hơn cho Dân Nước.Hãy nghe quan Sửu kể công:

- Trâu mỏi mệt trâu liền thăn thỉ (năn nỉ)
Một mình trâu ghe nỗi gian nan,
Lóng canh gà vừa mới gáy tan,
Chủ đã gọi thằng chăn vội vã….
Từ tháng giêng cho tới tháng chạp,
Kế Xuân, Hè,nhẫn đến Thu,Đông,
Việc cầy bừa nông cụ vừa xong,
Lại xe gỗ giầm công liên khói

Bà Huyện Thanh Quan nữ sĩ đa tài,nổi tiếng qua nhiều bài thơ như: Qua Đèo Ngang,Thăng long hoài cổ,Chiều hôm nhớ nhà…
Lời thơ nhớ nhà dậy lên nỗi buồn xa văng mênh mông:

- Trời chiều bảng lảng bóng hoàng hôn,
Tiếng ốc xa đưa lẫn trống dồn,
Gác mái ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng mục tử lại cô thôn….

Bà còn lưu lại nhiều giai thoại nhẹ nhàng lý thú nhân khi ông Huyện vắng nhà,bà đã phê vào tờ đơn thày Hương Cống xin phép mổ trâu giỗ bố trong lúc đang thiếu trâu cầy:

- Người ta thì chẳng đuợc đâu,
‘Ừ’thì ông Cống làm trâu thì làm.

Học Lạc nhà nho nghĩa khí Miền Nam,không chịu hợp tác với Pháp,làm bài thơ trào phúng Vịnh con trâu,chế diễu những kẻ xu thời, nghêng ngang mũ áo,nham nhở như phường tuồng theo gót ngoại xâm:

- Mài sừng cho lắm cũng là trâu,
Nghĩ lại mà coi thực lớn đầu,
Trong bụng lam nham ba lá sách,
Ngoài cầm lun phún một chòm râu.

Kẻ theo giặc chỉ là những con cờ thí,bị vắt chanh bỏ vỏ sau khi không còn dùng được nữa.Tú Mỡ nhà thơ trào phúng nổi tiếng,đặt cho hạng người này cái tên Ngài trâu như trong cuộc Chọi Trâu chí tử: con thua phanh thây nằm đó,con thắng mũ lọng nghênh ngang rước về làng làm lễ sát tế cúng Thành hoàng:

- Tưởng rằng danh giá những gì,
Kiếp trâu khốn nạn vẫn là kiếp trâu,
Nào người qúi hóa gì đâu,
Rước về làm thịt xúm nhau người sài.
Lắm anh danh vọng trên đời,
Chung qui cũng chỉ như Ngài Trâu thôi.

Phải chăng Nhà thơ Nguyễn huy Thiệp khắc khoải than thở cuộc sống ‘Trâu cầy’ đời người qua hình ảnh con trâu?

- Sinh ra làm kiếp con trâu,
Suốt đời tăm tối dãi dầu nắng mưa,
Thân tôi cổ cầy vai bừa,
Nào thừng buộc,nào mõ khua rộn ràng,
Xin ông, ông cứ nhẹ nhàng,
Tôi xin nộp đủ thóc vàng cho ông.

Nhưng có lẽ bài thơ mới nhất,đầy ấn tượng và cảm động của Nguyễn phúc Sông Hương, tả về thân phận người tù dưới chế độ Cộng sản,khiến tôi thao thức nhớ về những kỷ niệm đau xót ngày nào:

- Không phải chim gõ kiến,
Gõ mõ trong rừng sâu,
Là tiếng mõ bản Thượng,
Chiều về gõ gọi trâu.

Trại tù vang tiếng kẻng,
Qua một ngày đời trâu,
Đoàn tù đi bước chậm,
Đàn trâu gầy chờ nhau

Đàn trâu về bản Thượng,
Tiếng nghé kêu lạc loài,
Đoàn tù vào chuồng lớn,
Tưởng con mình đâu đây.

Không phải chim gõ mõ,
Gõ gỗ trong rừng sâu,
Tiếng mõ và tiếng kẻng,
Chiều về gõ gọi trâu.

Trong những tháng năm thơ ấu,tôi luôn nhớ hình ảnh đơn sơ tràn đầy kỷ niệm bài học trong Quốc văn giáo khoa thư: ”Ai bảo chăn trâu là khổ,chăn trâu sướng lắm chứ.Đầu đội nón mê như lọng che,tay cầm cành tre như roi ngựa,ngất nghểnh ngồi trên mình trâu,tôi nghe chim hót trong chòm cây,mắt trông bướm lượn trên đám cỏ….” hay say mê truyện Con Trâu của Trần Tiêu – một nhà văn có biệt tài mô tả loài vật –mà ông nhân cách hoá phản ảnh về cuộc sống vất vả của con người.


Gần đây nhất,Trâu còn nhảy vào nghệ thuật điện ảnh qua phim Mùa len Trâu do Nguyễn Võ Nghiêm Minh đạo diễn,phóng tác theo tập truyện ngắn của nhà văn Sơn Nam.Nhìn trong phim,đàn trâu hàng trăm con lướt đi như vũ bão trên cánh đồng mênh mông ngập nước,cho ta thấy một cuộc sống cuốn trôi tàn bạo,nhưng cần thiết cho đời sống kinh tế nông nghiệp người dân Miền Tây.Hy vọng hình ảnh này sẽ xuất hiện trong năm Kỷ Sửu 2009,để thấy từng đàn trâu can trường dũng mãnh kìm lại ‘thùng kinh tế’khổng lồ của Hoa kỳ khỏi rơi xuống vực thẳm do Ngài Tổng Thống tuổi Trâu cầm cương giữ thắng.

Sau cùng,mong rằng năm Kỷ Sửu,dân Việt sống dưới chế độ ‘đỉnh cao trí tuệ’ Cộng sản, sẽ không phải trở về ‘thời kỳ đồ đá’ –người cày thay trâu –con người đi trước thay trâu kéo cầy:

- Xưa kia trâu gíúp người cầy,
Bây giờ cay đắng lại thay trâu bừa.

Con người đeo đẳng kiếp trâu cầy,nhiều lúc muốn thoát khỏi cũng không xong.Thôi thì ta hãy cố gắng kéo cầy 4/5 cuộc đời mà giành 1/5 còn lại để kiếm chút thảnh thơi. Tuy kẻ viết bài không phải là thiền sư hay thiền giả,nhưng thường thảnh thơi ngồi thiền,qui hướng nội tâm, sực nhớ lời khuyên trong Phật giáo Thiền Tông qua bức tranh Thập Mục Ngưu Đồ:

Xin dừng bút nói về Trâu nhân dịp năm Kỷ Sửu.
Kính chúc Quí Vị Năm Mới luôn mạnh khoẻ để đủ sức nối tiếp cuộc sống ‘trâu cầy’,trước khi bước sang phần đời thiền giả ‘cỡi trâu’ thong dong ngao du sơn thủy.

Hình ảnh con trâu đã đi vào ca dao tục ngữ rất nhiều vì trâu đã gắn liền với cuộc sống của người dân Việt Nam, lấy nghề đồng áng là chính:

“Trên đồng cạn, dưới đồng sâu
Chồng cày vợ cấy con trâu đi bừa”

Bức tranh cho thấy cuộc sống đầm ấm thanh bình của người nông dận . Trâu bò là những lọai gia súc giúp đỡ con người trong công việc hàng ngày, chúng cũng là biểu tương cho sư sung túc của gia chủ , nó cũng là đơn vị đo lường sự giàu có của các địa chủ :

“Con trâu là đầu sự nghiệp
Tậu trâu, lấy vợ, làm nhà
Trong ba việc ấy ắt là khó thay “

hay “Chín trâu, mười bò”, “ruộng sâu, trâu nái”

Hình ảnh các mục đồng trên mình trâu cũng là một bức tranh đẹp. Những em bé này nhà nghèo, không được ăn học như con cái của những người giàu có, tuy vậy các em lấy sức lao động nhỏ nhoi của mình giúp gia đình, lấy gió mát của hương đồng cỏ nội làm niềm vui, chơi đùa với các bạn cùng trang lứa thật vô tư. Con trâu là bạn bè thân thuộc của các em như con chó, con mèo ngày nay :

“Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngòai ruộng trâu cày với ta
Cấy cầy nối nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy ai mà quản công”

Vì con trâu quá quen thuộc với cuộc sống tại nông thôn, nên người ta cũng dùng trâu để mua vui trong các ngày hội gọi là hội “chọi trâu”, nhất là hội chọi trâu tại Đồ Sơn

“Dù ai đi đâu, về đâu
Mồng 9, tháng 8 chọi trâu thì về
Dù ai buôn bán trăm nghề
Mồng 9, tháng 8 thì về chọi trâu”.

Lễ chọi trâu cũng là một nét đặc biệt của dân Việt Nam tại các tỉnh miền Bắc . Trâu để dùng trong trò chơi này được chọn lựa rất kỹ, từ sức khỏe tới vóc dáng, cặp sừng cũng được lưu ý như sừng phải đen như mun, sừng phải vênh lênh như cánh cung, mắt cũng phải lộ rõ ràng hai màu đen, đỏ

Những con trâu được chọn sẽ có một màn đấu sức hấp dẫn như màn đô vật nhưng khủng khiếp hơn vì với “sức trâu”, hai con sẽ lao vào nhau, hai đôi sừng sẽ chém nhau san sát , người đi xem vỗ tay vang dội, kết thúc sẽ là một bữa tiệc thịt trâu (cả con thắng, lẫn con bại cũng bị giết ) cúng tế thật linh đình .

Không phải chỉ có trâu chọi mới được chọn kỹ, những con trâu nuôi để làm việc đồng áng cũng được chọn đúng “tiêu chuẩn” bằng những tướng sau đây:

“Sừng cánh ná, dạ bình vôi, mắt ốc nhồi
Mồm gầu dai, tai lá mít, đít lồng bàn
Đầu thanh, cao tiền, thấp hậu, chẳng tậu thì sao ?”

Trái lại những con trâu có tướng xấu thì không nên mua:

“Xa sừng, mắt lại nhỏ con
Vụng đàn, chậm đẽo ai còn nuôi chi”

Chân to, bàn nặng kéo cày làm sao ?
Lại thêm tiền thấp hậu cao
Đuôi chùng quá gối đi nào được đâu ?”

Người đi tậu trâu cũng như người đi mua gà mái tơ, người ta bắt trâu há miệng, sờ nắn, ngắm gần, nhắm xa, đầu cao, đuôi thấp, xem cả hàm:

“Hàm nghiến lưỡi đốm hoa cà
Vễnh sừng, tóc chóp cửa nhà không yên”

Trâu đươc dùng để cày bừa . Người ta đẽo vật dụng bằng gỗ để tròng vào cổ trâu cho trâu kéo cày . Việc này đòi hỏi rất nhiều công phu, sự khéo léo, kinh nghiệm vì nếu bắp cày dài quá, trâu phải làm việc cực nhọc hơn, tốn sức hơn:

“Chín gang trâu cười, mười gang trâu khóc “

Trâu cũng còn được dùng để để kéo gỗ lại còn được dùng trong chiến trận . Ông Đinh Bộ Lĩnh và bầy trẻ chăn trâu đã cưỡi trâu, dùng cờ lau tập trận . Lê Đại Hành cũng đã dùng trâu phối hợp cùng quân sĩ trong việc đàn áp tinh thần của sứ thần nhà Tống tại bờ sông Hòang Long . Chiến thuật dùng trâu của ông là đã cho trâu uống rượu say, dùng lửa đốt vào đuôi trâu, lùa trâu húc vào quân địch trong trận hỏa công, làm quân nhà Tống tổn thất nặng nề .

Nông dân thường thường chuộng trâu màu đen, không thích trâu trắng vì cho rằng năm nào có trâu trắng ra đời thì năm đó mùa màng bị mất

Gương mặt của con trâu không được đẹp, nên những kẻ cao bồi du đãng đươc mệnh danh “lũ đầu trâu mặt ngựa”, hay hình ảnh dưới âm ty địa ngục cũng có những con quỷ mang gương mặt này

Trâu có nhiều lọai khác nhau: như trâu đồng, trâu nước, trâu rừng . Trâu thích sống từng bầy, thích đầm lầy . Theo các nhà chuyên môn trâu rừng hoang dã có thể đã bị tuyệt giống . Trâu rừng ở Việt Nam còn sống dọc theo dãy núi Trường Sơn . Trâu rừng tại Việt Nam có bộ sừng vừa dài, vừa to .Trâu nặng khỏang 250 đến 500 ký, trâu rừng cân nặng hơn, khỏang 800 ký, chiều cao có thể lên đến 1.8 mét .Ấn Độ là nước nuôi trâu nhiều nhất thế giới, họ uống sữa và ăn thịt trâu thay cho sữa và thịt bò .

Chuyện cổ tích về trâu cũng rất nhiều và rất thú vị như câu chuyện sự tích cái nốt dưới cổ trâu:

“Ngày xửa, ngày xưa khi lòai vật còn nói được tiếng người thì đã có lòai trâu . Lúc ấy người ta cũng đã biết dùng trâu để cày bừa rồi . Có một mục đồng rất ham chơi, không cho trâu ăn uống đầy đủ, nhưng sợ chủ la nên sau một ngày làm việc ngòai đồng, trước khi dắt trâu về nhà, cậu bé này mới dùng cái mo cau áp vào bụng trâu, rồi dùng đất sét trét làm cho cái bụng trâu phồng lên như đã được ăn no . Chủ thấy cái bụng trâu căng cứng nên yên tâm lại còn khen thưởng thằng bé chăn trậu, còn trâu thì tức tối lắm muốn mách chủ nhưng thằng bé mục đồng cứ lấp liếm không cho nói. Một bữa con trâu tôi nghiệp bị chủ mắng “cái thứ trâu lười ăn no mà lại không chịu nhanh nhẩu ra đồng làm việc “, con trâu không thể nhịn được nữa nên cãi:“No gì mà no, trong mo ngòai đất sét, ị cái phẹt, hết no !”

Thế là sự gian dối của thằng bé mục đồng bị bại lộ, bị chủ đập cho một trận nên thân, nó tức lắm ngồi khóc than, có một ông tiên hiện ra hỏi tại sao nó khóc, thằng bé chăn trâu kể chuyện mách lẽo của con trâu, ông tiên nói để ông giúp thằng bé bằng cách không cho con trâu nói tiếng người nữa , ông thắp một cây hương rồi thọc vào dưới cổ con trâu, con trâu dãy dụa nhưng không nói đươc mà chỉ còn có thể phát ra từ cổ họng những tiếng “nghé ọ ....” mà thôi . Vết thẹo dưới cổ trâu sau đó lành thành một cái sẹo nhưng từ đó thằng bé chăn trâu làm những điều dối trá như thế nào đi nữa, con trâu cũng không mách được . Từ đó về sau, con trâu nào sinh ra cũng có một nốt dấu dưới cổ cũng do sự tích này mà ra “



Xuân Kỷ Sửu 2009

[tiny]

Đọc mỏi cả mắt mà chả thấy hạt mít, hạt dưa, hạt dẻ jì cả!! Chỉ thấy Gõ kiến và gõ mõ không à! Ơi ời...