[The smaller dragon]

«Premier Voyage Postal Par Avion Indochine France» năm 1929

Trong lịch sử bưu chính Việt Nam thời Pháp thuộc, chuyến bay chở thư đầu tiên được thực hiện vào ngày 12/4/1929. Tất cả phong bì trong chuyến bay ấy đều được đóng hai con dấu.

Một là con dấu hình cánh bay mầu xanh dương (mầu đen hiếm) với hàng chữ «Premier Voyage Postal Par Avion Indochine France.» Và hai là dấu nhật ấn tròn cũng mầu xanh dương (mầu đen hiếm) «Saigon Central. 6 12-4-29. Cochinchine.»

Hình 1 : Dấu hình cánh bay kỷ niệm chuyến thư đầu tiên từ Việt Nam sang Pháp.


Hình 2 ; Dấu nhật ấn ghi rõ ngày tháng chuyển thư: 12/4/1929, lúc 6 giờ sáng.

Từ rất lâu, tôi chỉ được ngắm chiếc phong bì với hai con dấu này, trước là đọc sách của bác Nguyễn Bảo Tụng hồi còn ở trong nước trước năm 1975. Sau này, khoảng năm 1990-91, tôi mới được cầm trong tay chiếc phong bì quý hiếm ấy khi bác Tụng cho xem bộ sưu tập của Bác tại miền Bắc California.

Trong suốt thời gian từ thập niên 1970 trong thế kỷ trước đến nay, tôi luôn luôn có ý tìm kiếm chiếc phong bì qúy hiếm này. Nhưng có bao giờ thấy được tăm hơi của nó đâu!

Ðột nhiên, ngày 3 tháng 3 năm nay, tôi được gửi tặng một cái. Hai dấu trong phong bì này rất rõ và đẹp, bưu cước 86c đúng giá thư Hàng Không thời bấy giờ, nhưng nhãn «Par Avion» thì không phải loại nhãn tại Sài Gòn. Nhãn này mầu đỏ bầm và in trên giấy láng, trái với nhãn ở Sài Gòn mầu đỏ hồng in trên giấy thường. Một chút đáng tiếc là phong bì bị rách mất phần sau, nên không biết phong bì xuất phát từ đâu, nhưng niềm vui sau bao nhiêu năm trông chờ đã ập tới không hề sút giảm.

Hình 3 : Phong bì Hàng Không Bưu Chính đầu tiên Ðông Dương-Pháp 12/4/1929 được tặng ngày 3/3/2011.

Niềm vui còn đang âm ỉ trong lòng thì bất ngờ tôi lại thấy liên tiếp mấy phong bì cùng loại trên eBay. Tôi biết ngay là duyên may lại tới nữa, vì tôi biết sẽ không ai có thể tranh được khi mình đã có quyết định.

Sự thật đúng như thế. Nhưng điều bất ngờ là tôi mua được tất cả với giá rẻ không thể tưởng tượng được. Có phong bì thậm chí không có ai tranh, nên tôi mua được với giá tối thiểu và quá thấp mà người bán ấn định. Theo tôi, hay theo những ai biết về lịch sử bưu chính Ðông Dương, gía những phong bì tôi mua, nếu gấp 5 gấp 10 lên vẫn còn là phải gía. Một điều làm tăng gía trị của chiếc phong bi này thêm nữa, là bốn cạnh viền đen, tức là loại phong bì báo tử!

Hình 4: Phong bì Hàng Không Bưu Chính đầu tiên Ðông Dương-Pháp 12/4/1929 viền đen (thư báo tử).

Nhưng có lẽ chiếc phong bì thứ ba sau đây mới đặc biệt. Nó gồm 10 tem với 9 loại khác nhau, có cả loại tem Ðông Dương in đè Canton (Quảng Ðông) cả chữ Pháp lẫn chữ Hán. Phong bì này, ngoài gía trị chính với dấu cánh bay, người gửi còn đánh máy thêm chi tiết về chuyến bay Saigon – Le Bourget và bưu cước 136c gồm 86c thư hàng không và 50c phụ phí Bảo Ðảm.

Hình 5: Phong bì Hàng Không Bưu Chính đầu tiên Ðông Dương-Pháp 12/4/1929 gửi Bảo Ðảm

Xem xét ba phong bì trong chuyến bay đấu tiên từ Ðông Dương đến Pháp may mắn có trong bộ sưu tập, tôi thấy những chi tiết sau:

1. Chuyến bay vào ngày 12/4/1929.
2. Phong bì nào trong chuyến bay cũng có dấu hình cánh bay mầu xanh dương hay đen.
3. Phong bì nào cũng có thêm nhật ấn 6 giờ sáng ngày 12/4/1929, trường hợp không còn chỗ trống mặt trứơc phong bì thì dấu sẽ đóng mặt sau, như phong bì trong hình số 5 trên đây.
4. Không phải chỉ có phong bì gửi ngày 12/4 mới được chuyển trong chuyến bay. Những phong bì gửi nhiều ngày trước, nhưng đã dán đủ cước hàng không sẽ được tập trung lại, chờ đến 12/4. Thí dụ như phong bì trong hình 4 gửi từ Phnom Penh ngày 7/4, đến Sài Gòn ngày 8/4, chờ đến 12/4 mới chuyển theo chuyến bay. Hay phong bì trong hình số 5, gửi tại Sài Gòn ngày 9/4/1929, chờ đến 12/4 mới chuyển theo chuyến bay.
5. Dấu nhật ấn đến Paris (hình 4) và Ga Lyon (hình 5) đều ghi ngày 21/4/1929. Thời gian cho thư hàng không Ðông Dương - Pháp như vậy mất đúng một tuần. Thời hạn này có khi còn... nhanh hơn thư hàng không bây giờ, dù thời gian đã qua gần một thế kỷ (1929-2011)!
6. Chi tiết chuyến bay chở thư đầu tiên từ Ðông Dương sang Pháp không phải ngày 9/4/1929 như nơi trang 12 trong sách của bác Tụng. Xem kỹ lại hình bác Tụng giới thiệu thì thấy dấu nhật ấn 9/4/1929 trong phong bì chỉ là dấu nhật ấn ngày Bưu Ðiện Phnom Penh nhận thư, chứ không phải ngày của chuyến bay. Khi thiếu thông tin hay nguồn thông tin quá ít, sự thông tin sẽ không chính xác là vậy.

Hình 6 : Hình phong bì chuyến bay đầu tiên trong sách Bưu Hoa Việt Nam 1951-1971 của bác Nguyễn Bảo Tụng

.